Memanfaatkan Sisa Buangan Organik Melalui Vermiculture

Vermiculture, memanfaatkan cacing untuk proses penguraian bahan organik.

 
Vermiculture ataupun lebih dikenali sebagai penternakan cacing bukanlah satu perkara yang baru. Namun tidak semua memahami mengenai teknik dan kebaikan penternakan cacing ini. Penternakan cacing, tidak seperti penternakan hidupan-hidupan yang lain - di mana, faedah daripada penternakan tersebut lebih tertumpu kepada bahan yang dihasilkan oleh cacing berbanding daripada cacing itu sendiri.
 
Penternakan cacing adalah bertujuan untuk menghasilkan vermicompost, iaitu hasil daripada proses penguraian bahan organik dengan dibantu oleh cacing-cacing yang diternak. Berbanding dengan kaedah penguraian biasa tanpa cacing, proses ini akan mengambil masa yang lebih lama, menghasilkan gas seperti methane dan nitric oxide, menyebabkan proses pereputan yang menghasilkan bauan yang busuk, menggalakkan pertumbuhan bakteria merbahaya, pertumbuhan kulat, mengundang haiwan perosak dan sebagainya. Penternakan cacing antara lain hanyalah mengumpulkan bahan yang dimakan oleh cacing bersama dengan cacing-cacing tersebut.

 
Mengapa ia penting?
 
Kepentingan penternakan cacing terbahagi kepada dua perkara utama iaitu:
 
Penguraian bahan organik; bahan organik seperti sisa makanan amat sukar dilupuskan, dan ia adakalanya menyebabkan bau yang tidak menyenangkan, menyebabkan pembiakan serangga perosak seperti lalat yang menyebarkan penyakit serta haiwan lain seperti tikus. Bahan-bahan organik lain seperti sisa dari taman; daun-daun mati, rumput yang dipotong, najis haiwan seperti ayam, lembu, kuda, kambing dan burung juga boleh dijadikan makanan cacing. Selain itu, kotak dan kertas juga boleh dicampurkan bersama. Kesemua bahan ini, dapat mengurangkan sampah yang dibuang ke pusat pengumpulan sampah - yang menyebabkan keadaan yang tidak menyenangkan, serta air sampah yang mengalir ke dalam sungai.
 
Penghasilan vermicompost: merupakan hasil akhir daripada proses penguraian bahan-bahan organik oleh cacing. Bahan yang terhasil daripada penguraian oleh cacing ini mengandungi kurang bahan pencemaran dan mengandungi lebih banyak nutrient daripada yang terkandung di dalam bahan organik yang digunakan sebelum penguraian. Ia turut mengandungi nutrient yang larut air, bahan penyubur atau baja yang dapat mengembalikan kesuburan tanah. Ia amat sesuai sekali bagi para petani yang mengusahakan tanaman organik secara kecil-kecilan mahupun tanaman disekeliling rumah. Tidak seperti baja kimia, baja vermicompost mudah digunakan dan tidak merosakkan tanaman. Ia juga dapat mengurangkan penggunaan racun serangga dan kulat - kerana penggunaan vermicompost dapat mengurangkan serangan perosak dan penyakit.

Bahan-bahan organik yang sesuai digunakan sebagai makanan cacing bagi vermicompost.

Sebelum dan selepas proses penguraian sisa organik oleh cacing.

Kebun organik seperti ini boleh memanfaatkan baja vermicompost yang bagus untuk tumbuhan.

 
Selain daripada kedua faedah tersebut, cacing-cacing juga boleh digunakan sebagai bahan makanan haiwan ternakan seperti ayam, itik, burung, dan ikan. Ia samada diproses atau diberikan terus mengikut kesesuaian. Bagi penternak kecil, jumlah cacing ini mungkin sedikit - namun bagi pengusaha komersial, jumlah cacing yang membiak mungkin terlalu banyak dan ia boleh dimanfaatkan sebagai bahan makanan ternakan.
 
Jenis-jenis cacing untuk vermiculture
 
Walaupun semua jenis cacing menghasilkan kompos, namun bagi tujuan teknik vermiculture, sebahagian daripadanya adalah lebih sesuai. Ini kerana, ia lebih aktif dan menghasilkan kompos dengan lebih cepat. Sebahagian cacing-cacing pula tidak sesuai bagi keadaan cuaca yang terlalu panas atau sejuk, manakala terdapat juga cacing yang lebih cenderung berada pada kedalaman tanah yang lebih dalam. Jadi pemilihan cacing yang sesuai juga dapat membantu penghasilan vermicompost yang lebih efektif. Bagi kawasan-kawasan tropika seperti Asia Tenggara, jenis-jenis cacing yang sesuai adalah termasuk;

• Cacing Merah (red worm/Lumbricus Rubellus).
• African nightcrawlers/Eudrilus Eugeniae.
• Pheretima Elongata.
• Cacing Biru (blue worm/Perionyx Excavatus).

 
Bagi negara-negara yang mempunyai cuaca yang lebih sejuk pula, jenis-jenis cacing yang sesuai termasuklah;

• Red wiggler/Eisenia fetida atau tiger worm/Eisenia andrei.
• European nightcrawlers/Eisenia hortensis.

Cacing merah (Lumbricus rubellus), cacing yang sesuai untuk kawasan tropika.

Red wiggler (Eisenia fetida), spesies yang amat aktif dalam mengurai sisa organik.

Tiger worm (Eisenia andrei), satu lagi spesies yang amat aktif dalam mengurai sisa organik.

Pemilihan cacing-cacing ini adalah berdasarkan tabiat kehidupan mereka bagi menyesuaikan diri dengan persekitaran yang disediakan untuk tujuan penternakan seperti, kedalaman kotak kompos, cuaca persekitaran dan juga bahan-bahan yang digunakan untuk penghasilan kompos. Cacing-cacing ini dikatakan akan menguraikan bahan yang sama berat dengannya untuk tempoh sehari - iaitu kadar bahan makanan yang boleh ditambah ke dalam kotak kompos bagi memastikan cacing-cacing mendapat makanan yang cukup.
 
Penghasilan kotak ternakan
 
Kotak ternakan boleh dihasilkan dengan mudah dan bagi pengusaha kecil-kecilan kebiasaannya memilih menggunakan bahan terpakai seperti tub mandi ataupun takungan plastik dengan saiz yang sesuai. Takungan ini perlulah mempunyai saluran buangan bagi membolehkan lebihan cecair dikeluarkan daripada takungan tersebut. Terdapat dua jenis cecair dihasilkan iaitu daripada bahan yang digunakan, serta cecair yang dihasilkan oleh cacing semasa proses pereputan.

 
Cecair yang berwarna coklat gelap ini juga dikenali sebagai leachate, iaitu cecair yang dihasilkan oleh bahan-bahan berair di dalam bahan yang mereput - ia tidak sesuai digunakan terus kerana kemungkinan mengadungi organisma perosak (pathogens) dan toxin. Sebaliknya ia samada dibuang atau dimasukkan semula ke dalam kotak ternakan bagi menambahkan kelembapan. Manakala cecair yang dihasilkan oleh cacing pula lebih pekat dan melekat kepada tanah yang menjadikan kompos yang dihasilkan lebih lembab dan sedikit melekit.
 
Antara lain ciri-ciri kotak ternakan yang sesuai adalah, mempunyai kedalaman yang sesuai dengan spesies cacing yang dibela (kedalaman minima 8 inci dan tidak pula terlalu dalam). Diletakkan ditempat yang bebas daripada musuh cacing tersebut seperti semut, burung, tikus, haiwan ternakan lain, dan juga haiwan perosak. Jadi anda mungkin memerlukan kawasan yang sesuai serta menyediakan perlindungan secukupnya mengikut persekitaran.
 
Bahan-bahan penyediaan kotak kompos
 
Bahan-bahan yang digunakan untuk penyedian kotak penternakan vermicompost adalah bahan-bahan organik seperti sisa penternakan dan pertanian, sisa dapur dan industri (selagi ianya merupakan bahan organik yang boleh dilupuskan), bahan kertas seperti kotak dan tisu yang tidak terdedah kepada bahan kimia. Bahan sisa pertanian dan taman biasanya digunakan sebagai tapak asas dan bahan-bahan lain ditambah di atas bahan asas ini.
 
Setelah tapak asas dihuni dengan baik oleh koloni cacing-cacing ini, barulah bahan makanan baru boleh ditambah dengan jumlah mengikut kesesuaian (mengikut jumlah cacing dan kadar yang mampu dimakan sehari - mungkin untuk tempoh beberapa hari hingga seminggu). Bahan ditambah sehingga 3 - 4 cm, bagi memastikan pengaliran udara yang baik. Kepadatan bahan tambahan boleh mengakibatkan pereputan “anaerobic” berlaku, yang juga menghasilkan ammonia dan bau yang busuk. Keadaan ini juga tidak sesuai untuk pertumbuhan cacing-cacing di dalam sistem vermicompost anda.

Vermicompost di rumah boleh disediakan dengan lebih teratur.

Terdapat kotak kompos yang mudah digunakan di pasaran.

Pelan vermicompost komersial di Pur Ver dari Belgium

 
Bagi memastikan proses penghasilan kompos yang lancar pastikan anda tidak menambah bahan-bahan seperti bahan berkayu, yang memerlukan cacing bekerja keras untuk mengurainya. Bahan daripada bawang dan spesies bawang (alliums) tidak ditambah terlalu banyak - atau anda perlu meneutralkan nya terlebih dahulu (iaitu dengan menjemurkannya sebelum ditambah ke dalam kotak ternakan). Kulit buah-buah citrus juga hanya ditambah dalam jumlah yang kecil. Manakala bahan daripada hasil tenusu, daging dan juga bahan-bahan berminyak perlu dielakkan sama sekali - ini kerana cacing-cacing ini tidak boleh menghadamkan bahan-bahan ini (ia akan menyebabkan kotak ternakan menjadi tercemar). Anda juga tidak menambah najis haiwan seperti kucing dan anjing ke dalam kotak ternakan anda.

 
Keseluruhan proses penghasilan vermicompost di dalam sesebuah kotak ternak mungkin mengambil masa sehingga beberapa bulan - mengikut saiz kotak ternakan dan jumlah cacing yang terdapat di dalam kotak tersebut. Namun jumlah cacing akan bertambah mengikut persekitaran - kerana ia akan membiak apabila keadaan sesuai dan ia mempercepatkan lagi proses penguraian. Cacing-cacing perlu dialihkan ke dalam kotak yang baru dan kompos anda bolehlah diasingkan untuk digunakan) selepas proses peneutralan.
 
Itu sahaja buat kali ini sebagai pengenalan kepada proses penyediaan vermicompost, satu lagi kaedah penguraian sisa organik selain daripada penggunaan penternakan BSF (black soldier fly) - yang sedikit berbeza. Namun kedua kaedah ini sekiranya dimanfaatkan dengan baik boleh mendatangkan banyak manfaat dari segi mengekalkan kebersihan dan juga menyediakan bahan yang berguna untuk tanaman dan ternakan - selain menjimatkan, ia mungkin menambahkan satu lagi peluang pendapatan. Selamat mencuba.

* Salah satu kaedah penyediaan kotak ternakan cacing yang mudah bagi pengusaha kecil. 

 
Rujukan:
1) Wikipedia: vermicompost
2) Happydiyhome.com : Vermiculture Guide – How to Start Vermicomposting at Home
3) Myagry.com.my: Ternakan cacing vermikompos
4) Carolina farm: Organic Gardening: Creating healthy soils, organic fertilizers, and pest management strategies
5) YouTube: Compost Worm Farming

Perkara Menakutkan Mengenai Cacing Pita

'Cyst' pada otak manusia yang disebabkan oleh telur 'tapeworm'.

Cacing pita atau lebih dikenali sebagai ‘tapeworm’ bukanlah sesuatu yang popular di kalangan masyarakat Malaysia atau khususnya bagi orang-orang Melayu. Namum begitu masalah kecacingan ini merupakan masalah biasa bagi kanak-kanak dan juga bagi orang dewasa – dan boleh menjadi serius sekiranya tidak diberikan perhatian.

Cacing pita biasanya mendiami perumah iaitu haiwan peliharaan seperti binatang ternakan (terutamanya lembu atau khinzir) malah ia juga turut menjangkiti haiwan lain termasuk kucing, anjing ataupun ayam. Oleh kerana telur cacing ini kecil dan sukar dilihat, amalan penyediaan makanan yang bersih perlu diamalkan dan memasak daging dengan betul dapat mengelakkan telur cacing masuk ke dalam badan kita.

'Tapeworm' dewasa.

Cacing pita merupakan cacing yang perlu dielakkan kerana ia boleh hidup di dalam badan manusia (perumah) sehingga berusia 20 tahun lamanya dan menjangkau saiz sehingga berukuran puluhan kaki panjang. Apa yang lebih menakutkan, dalam tempoh yang sebegitu lama ia akan terus membiak dan menjadikan badan anda sebagai rumah kediamannya yang paling selesa.

Pada tahap yang serius cacing pita boleh menjadikan otak perumahnya sebagai tempat untuk ia bertelur. Pada tahap ini ia sudah pasti akan menyebabkan perumahnya mengalami kerosakan pada sistem saraf dan otak. Perkara ini sering berlaku pada haiwan yang dijangkitinya terutama khinzir dan dilaporkan juga pada manusia. Ia sudah pasti perkara yang paling anda takuti!..

Bagi mengelakkan jangkitan cacing pita atau juga lain-lain jenis cacing sudah pasti amalan kebersihan dalam penyediaan makanan perlu dititik beratkan. Malah persekitaran yang bersih juga adalah penting ini kerana anda mungkin tidak sedar bila secara tidak sengaja anda memasukkan jari atau bahan yang telah bersentuhan dengan telur cacing ke dalam mulut anda tanpa sengaja.

Saiz 'tapeworm' boleh mencapai pajang di luar jangkaan.

Bagi masyarakat Melayu atau mungkin juga kaum-kaum lain mempunyai kaedah tersendiri dalam menangani masalah kecacingan. Ini menunjukkan masalah kecacingan merupakan perkara yang sejak dahulu lagi mendapat perhatian manusia. Bagi masyarakat Melayu sejenis akar kayu didapati dapat membunuh cacing di dalam badan dengan menggunakan air rebusan atau menggunakannya sebagai mandian.

Secara ringkasnya, amalan kebersihan dan penjagaan kesihatan yang baik dapat mengelakkan anda daripada dijangkiti makhluk parisit ini. Perlu diingatkan dalam segala hal, mencegah adalah lebih baik daripada mengubati. Semoga kita sentiasa dapat mengekalkan kesihatan yang baik.

MyRokan adalah sebuah blog yang memaparkan artikel-artikel berbentuk informasi dan mempromosikan produk-produk tempatan. Untuk maklumat lanjut mengenai blog kami boleh mengikutinya dari post Hubungi Kami. Sertai kami juga di laman Facebook kami.