Lengkuas Bahan Perasa Makanan Penting dan Faedahnya

Lengkuas yang sedia untuk dijual di pasaran.

Lengkuas merupakan nama yang tidak asing lagi bagi mereka yang biasa memasak di dapur. Terkenal dengan nama lengkuas (Alpinia galanga), ia merupakan satu lagi tumbuhan dari keluarga Zingiberaceae seperti juga halia, kunyit, buah pelaga, cekur dan sebagainya. Lengkuas sendiri terdiri dari pelbagai jenis, walaupun kebanyakannya digunakan di dalam masakan, ada di antaranya yang lebih digunakan untuk tujuan perubatan. Lengkuas merupakan tumbuhan yang menjadi fokus kita kali ini.

 
Walaupun lengkuas merupakan nama yang cukup dikenali, namun di Malaysia ia lebih popular apabila tibanya hari perayaan seperti Hari Raya, untuk penyediaan rendang. Namun ia juga turut digunakan untuk masakan-masakan biasa seperti laksa, singgang atau gorengan. Penggunaan lengkuas lebih meluas di negara-negara jiran seperti Indonesia dan amat terkenal di Thailand untuk masakan seperti kari hijau, tom yum, tom sab leng, massaman dan juga tom kha gai. Penggunaan nya di dalam masakan turut dikongsi dengan negara jirannya iaitu Laos dan negara-negara Asia Tenggara yang lain termasuk Vietnam, Cambodia, Myanmar dan Philippines. Antara lain lengkuas turut mendapat jolokan nama antaranya halia Thailand atau halia Laos.

 
Penggunaan lengkuas di dalam masakan memberikan rasa dan aroma yang lebih menyelerakan. Ia mudah dipadankan dengan pelbagai jenis masakan dan rempah-rempah yang lain. Tidak diketahui dengan jelas mengapa di negara kita ia tidak sepopular di negara-negara jiran. Mungkin antara sebabnya adalah dari segi bekalan nya di sesetengah tempat yang hanya mudah diperolehi ketika musim-musim perayaan. Tidak seperti dua lagi herba yang popular iaitu kunyit dan halia yang digunakan lebih meluas di negara kita.

"Thai green curry" merupakan masakan Thai yang amat popular menggunakan lengkuas.

Perbezaan antara pokok lengkuas, kunyit dan halia.

Sebelum kita melihat lebih lanjut mengenai lengkuas, mari kita lihat nama lengkuas di beberapa negara antaranya; blue ginger, Thai ginger, lengkuas, romdeng (Cambodia), riềng (Vietnam), kanghu (manipuri), pa de kaw (Myanmar), langkawas (Philippines), and laos (Indonesia). Mungkin terdapat pelbagai nama lagi di kawasan-kawasan lain di dunia yang tidak dapat disenaraikan di sini. Selain itu, lengkuas-lengkuas ini juga mungkin terdiri daripada spesies yang berbeza, jadi ia tidak semestinya sama dengan apa yang kita perolehi di negara kita Malaysia.
 
Di Malaysia penanamannya dilakukan secara ladang di beberapa kawasan seperti di Muar dan Batu Pahat oleh masyarakat Jawa. Tempoh penanaman yang mengambil masa sekurang-kurangnya 9 bulan ke atas untuk mendapatkan hasil tuaian yang baik. Ia boleh dilakukan di kawasan tanah rendah setelah proses pengemburan yang baik. Proses mengapor perlu dilakukan sekiranya tanah mempunyai pH rendah (berasid) selain menambah unsur Phosphorus (P) dan juga Kalsium (Ca). Seperti juga tanaman-tanaman Zingiberaceae yang lain, tanaman lengkuas memerlukan tanah yang cukup gembur, berhumus tinggi dan sebaiknya tidak terdedah kepada matahari yang terlalu kuat. Namun dalam saiz ladang yang besar, teduhan ini adalah daripada kumpulan pokok-pokok itu sendiri.

 
Walaupun mempunyai potensi yang tinggi, harga lengkuas di pasaran tidaklah begitu tinggi. Ini mungkin kerana penggunaan nya tidak cukup meluas seperti di negara-negara jiran. Namun sekiranya dilihat dari segi fungsinya di dalam masakan dan faedah kesihatan tumbuhan ini perlu digunakan lebih kerap (pada kadar yang selamat di dalam masakan), atau sukatan sesuai apabila digunakan secara luaran. Antara lain faedah lengkuas adalah;

Lengkuas dalam bentuk segar, kering dan serbuk.

1) Masalah berkaitan penghadaman / pencernaan - lengkuas merupakan bahan yang digunakan untuk melegakan masalah berkaitan pencernaan seperti sakit perut, cirit-birit, muntah-muntah dan cegukan. Ia boleh digunakan dengan menyediakan masakan yang menggunakan lengkuas. Sangat mudah! Namun faedah lengkuas dan faedahnya kepada perut turut disokong dengan kajian daripada sekumpulan penyeldik di Jepun pada tahun 2003 yang mendapati ekstrak lengkuas mampu melindungi dinding perut daripada kecederaan.
 
2) Menyegarkan bau badan - lengkuas juga dikatakan dapat mengurangkan pertumbuhan bakteria pada badan yang menyebabkan bau badan dan masalah nafas berbau (halitosis). Ini kerana lengkuas mengandungi 1’-acetoxy eugenol acetate yang merupakan bahan yang mengelakkan pertumbuhan bakteria.
 
3) Membantu melawan keradangan dan sakit - lengkuas mungkin berpotensi dalam melawan keradangan dan mengurangkan sakit bagi pengidap osteoarthritis. Lengkuas mengandungi HMP, iaitu sejenis phytochemical yang dihasilkan secara semulajadi dan melalui ujian ke atas haiwan menunjukkan peningkatan potensi anti-keradangan.

Lengkuas yang dituai tepat pada masanya kelihatan segar dan cantik.

4) Meningkatkan kesuburan lelaki - kajian terus dilakukan mengenai potensi lengkuas dalam meningkatkan kesuburan lelaki. Ujian ke atas tikus menunjukkan peningkatan dan pergerakan aktif sperma setelah diberikan ekstrak lengkuas. Manakala dalam ujian yang lain mendapati sekumpulan 66 lelaki dengan jumlah sperma yang kurang, diberikan suppliment yang mengandungi ekstrak lengkuas dan buah delima mendapati 62% peningkatan jumlah dan pergerakan aktif, berbanding 20% peningkatan bagi mereka yang hanya menerima plasebo.
 
5) Mencantikkan kulit dan anti penuaan - lengkuas turut digunakan dalam produk penjagaan kulit dalam bentuk minyak Essential. Ia sesuai digunakan untuk pelbagai masalah kulit dengan kandungan anti-oksidan yang mengelakkan masalah penuaan kulit.

Ladang lengkuas di Indonesia.

Banyak lagi kajian bagi mengenalpasti potensi lengkuas bagi tujuan perubatan. Namun perlu diingatkan bahawa penggunaan lengkuas perlu dilakukan dalam jumlah yang selamat (iaitu pada kadar yang digunakan di dalam masakan) - dose yang dikatakan selamat ke atas haiwan adalah sekitar 909 mg per pound (2,000mn per kg) berat badan. Penggunaan berlebihan boleh mengakibatkan komplikasi dan kesan sampingan yang serius.

 
Seterusnya anda bolehlah mula mengenali jenis-jenis masakan yang menggunakan lengkuas bagi mempelbagaikan lagi penggunaannya di dalam kehidupan harian. Lengkuas sebenarnya amat mudah digunakan dalam pelbagai jenis masakan yang biasa bagi orang Asia Tenggara. Ia sesuai dipadankan dengan masakan yang menggunakan daging, ayam, ikan, makanan laut, mahupun sayuran. Maka dengan ini, anda akan menambahkan lagi penggunaannya dalam kehidupan harian.
 
Maka dengan itu merupakan perkongsian kita kali ini. Semoga ia dapat memberikan minat kepada satu lagi tumbuhan yang penting kepada masyarakat kita dan sekitar Asia Tenggara. Selain meningkatkan penggunaan lengkuas, ia juga membuka peluang bagi mereka yang berminat untuk menceburi bidang penanaman lengkuas atau menanamnya untuk tujuan hobi sahaja. Sekian sahaja, terima kasih.