Apa Yang Kita Pelajari Dari Semut

Kajian terhadap sebuah sarang semut "atta" yang bersaiz luar biasa.

Semut merupakan antara serangga tertua yang juga mempunyai pertalian dengan keluarga serangga terdekatnya iaitu ‘wasps’ dan juga lebah. Selain kesemuanya mempunyai corak kehidupan bermasyarakat yang hampir sama namun begitu, semut mempunyai pelbagai kelebihan yang mungkin tidak kita perasan selama ini.

Semut mempunyai bilangan spesies yang banyak di antara 12,500 hingga ke 22,000 spesies kesemuanya. Kesemua spesies semut-semut ini mempunyai corak kehidupan yang unik dari segi bilangan ahli kumpulan, corak kehidupan, pemakanan, rupa bentuk, teknik pertahanan dan lain-lain lagi. Semut terdapat hampir di semua bahagian dunia termasuk di kepulauan-kepulauan yang besar (dengan spesies asal yang kurang). Ia hanya tidak terdapat di Antartika. Oleh kerana meliputi persekitaran yang berbeza-beza, ia mempengaruhi corak kehidupan semut yang mempunyai pelbagai variasi.

Saiz semut kebiasaannya adalah di antara 0.75 ke 52 milimeter (0.030 – 2.0 in). Namun terdapat fosil semut  Titanomyrma giganteum yang mempunyai permaisuri dengan saiz mencecah 6 cm (2.4 in), dimana kepaknya mencapai ukuran 15 cm (5.9 in).  Selain terdiri daripada pelbagai saiz, semut juga  terdiri dari pelbagai warna dari merah ke hitam, dan ada juga semut yang mempunyai warna hijau dan lebih ‘metallic’. Usaha dalam mengenali dan merekodkan spesies-spesies semut ini turut dijalankan secara global antaranya melalui ‘AntBase’ yang boleh diakses secara online.

Fungus yang dibesarkan di dalam sarang semut.

Kerengga, juga dikenali sebagai "weaver ants".

Gaya Hidup

Gaya hidup semut banyak memberikan impak kepada corak kehidupan manusia. Melalui sistem koloni yang setengahnya boleh mencapai jutaan semut (bagi satu sarang) bukan sahaja memerlukan susunan sosial yang teratur, malah ia juga perlu berkemahiran untuk mengatur sumber makanan, reka bentuk sarang yang mampu bertahan untuk pelbagai keadaan cuaca. Apa yang kita lihat semut lakukan di luar sarang (aktiviti mengumpul makanan dan sebagainya) adalah hanya sebahagian kecil dari apa yang dilakukan oleh semut-semut ini.

Sumber makanan semut terdiri dari pelbagai sumber. Jadi kebanyakan semut tidak memakan terus sumber yang dikumpulkan melainkan untuk digunakan dalam menternak ‘fungus’ yang menjadi makanan mereka – antaranya adalah semut yang dikenali sebagai semut "atta”. Fungus ini merupakan makanan istimewa bagi spesies-spesies tertentu - dan ia juga perlu dijaga dengan rapi, kerana fungus ini juga boleh mati akibat penjagaan yang tidak sesuai dan juga jangkitan mikrob yang lain. Sehubungan itu sarang semut ini mungkin mencapai beberapa meter ke dalam tanah, beberapa meter luas dan mempunyai ruang-ruang yang tersusun rapi bagi membolehkan udara sentiasa bergerak dengan baik di dalamnya.

Semut dan aphid bekerjasama untuk kebaikan masing-masing.

Rahang 'army ant', yang cukup menggerunkan.

Panda ants, menggunakan teknik penyamaran untuk keselamatan.

Selain daripada membiakkan fungus, ada juga semut yang menjadikan ‘aphid’ (kutu daun), bagi menyediakan sumber makanan bagi mereka. Kutu-kutu daun ini bagaikan ‘ayam ternakan’ bagi semut. Ia akan dikawal rapi oleh semut bagi mendapatkan hasil makanan (gula/ “honeydew”) yang dihisap oleh ‘aphid’. Bagi mendapatkan makanan istimewa ini daripada aphid, ia akan menggosokkan antenanya ke perut aphid yang membuatkan aphid mengeluarkan “honeydew” ini untuk dimakan oleh semut. Manakala semut pula akan mengawasi ‘aphid’ daripada pemangsanya iaitu kumbang ‘ladybird’.

Berbeza pula dengan semut yang mencari sumber makanan sendiri, ada juga spesies yang menceroboh sarang semut atau serangga lain. Semut-semut seperti ini lebih agresif dan akan membunuh semut dari spesies lain untuk dijadikan sumber makanan mereka. Memiliki rahang yang lebih kuat dan juga sengat, ia dengan mudah akan membunuh semut-semut lain dan membawanya pulang ke sarang sebagai sumber makanan semut-semut yang masih kecil.

Setiap koloni semut mempunyai keunikan masing-masing.

Manakala semut ‘askar’ (army) pula bukan sahaja agresif, malah mempunyai ahli kumpulan yang ramai untuk memakan hampir apa sahaja yang dilewatinya. Bergerak dalam satu kumpulan yang besar semut-semut ini akan bergerak samada di laluan bawah tanah atau kawasan-kawasan teduh, kerana ia tidak boleh terdedah kepada cahaya matahari (yang boleh membunuhnya).

Semut-semut ‘askar’ akan berada dalam satu kumpulan yang sentiasa bergerak dan tidak mempunyai sarang yang tetap. Ia akan berkumpul membentuk satu kumpulan yang besar bagi melindungi telur, larva dan juga semut-semut yang masih kecil. Ia merupakan satu mimpi ngeri bagi serangga-serangga kecil dan juga haiwan-haiwan kecil lain di hutan.

Walau apapun corak kehidupan koloni semut ini, apa yang menjadi tujuan utama mereka adalah untuk memastikan koloni mereka terus bertahan. Maka dengan itu setiap kumpulan perlu memastikan ia memiliki ratu yang mampu menghasilkan telur yang cukup untuk menghasilkan semut-semut pekerja yang baru dan kitaran ini akan berterusan.

Semut-semut juga terus menjadi bahan penting para pengkaji dalam mengenal pasti corak kehidupan mereka yang unik. Antara penulisan yang menarik untuk anda baca daripada penulis terkenal Harun Yahya mengenai semut ini adalah ‘The Miracle In The Ant’ – yang memaparkan banyak ciri-ciri menarik tentang semut. Maka dari situ anda boleh melihat keunikan kehidupan semut secara lebih terperinci.